《三字经》注释完整版

rén zhī chūxìng běn shàn xìng xiāng jìn xí xiāng yuǎn人之初性本善性相近习相远gǒu bú jiào xìng nǎi qiān jiào zhī dào guì yǐ zhuān苟不教性乃迁教之道贵以专xī mèng mǔzé lín chǔzǐ bù xuéduàn jī zhù昔孟母择邻处子不学断机杼dòu yān shān yǒu yì fāng jiāo wǔ zǐmíng jùyáng窦燕山有义方教五子名俱扬yǎng bú jiào fù zhīguòjiào bùyán shī zhī duò养不教父之过教不严师之惰zǐ bù xuéfēi suǒ yíyòu bùxuélǎo hé wéi子不学非所宜幼不学老何为yùbùzhuóbùchéng qìrén bùxuébù zhī yì玉不琢不成器人不学不知义wéi rén zǐfāng shào shíqīn shī yǒu xí lǐ yí为人子方少时亲师友习礼仪xiāng jiǔ líng néng wēn xíxiào yú qīn suǒ dāng zhí香九龄能温席孝于亲所当执róng sìsuìnéng ràng lídì yú zhǎng yí xiān zhī融四岁能让梨弟于长宜先知shǒu xiào tìcìjiàn wén zhī mǒu shùshí mǒu wén首孝悌次见闻知某数识某文yī ér shíshí ér bǎibǎi ér qiānqiān ér wàn一而十十而百百而千千而万sān cái zhětiān dì rénsān guāng zhěrì yuè xīng三才者天地人三光者日月星sān gāng zhějūn chén yìfù zǐ qīnfū fù shùn三纲者君臣义父子亲夫妇顺yuē chūn xiàyuē qiū dōngcǐ sì shíyùn bù qióng曰春夏曰秋冬此四时运不穷yuē nán běiyuē xī dōngcǐ sì fāngyìng hū zhōng曰南北曰西东此四方应乎中yuē shuǐ huǒmù jīn tǔcǐ wǔ hángběn hū shù曰水火木金土此五行本乎数shí gān zhějiǎ zhì guǐshí èr zhīzǐ zhì hài十干者甲至癸十二支子至亥yuē huáng dàorì suǒ chányu ē chì dàodāng zhōng quán曰黄道日所躔曰赤道当中权chì dào xiàwēn nuǎn jíwǒ zhōng huázài dōng běi赤道下温暖极我中华在东北hán yù jūnshuāng lù gǎiyòu gāo yuánzuǒ dàhǎi寒燠均霜露改右高原左大海yuē jiāng héyuē huái jìcǐ sì dúshuǐ zhī jì曰江河曰淮济此四渎水之纪yuē dài huáhāo héng héng cǐ wǔ yuèshān zhī míng曰岱华蒿恒衡此五岳山之名gǔ jiǔ zhōu jīn gǎi zhìchēng xíng shěngsān shí wǔ古九州今改制称行省三十五yuē shì nóng yuē gōng shāng cǐ sì mín guó zhī liáng曰士农曰工商此四民国之良yuē rén yìlǐ zhì xìn cǐ wǔ cháng bù róng wěn曰仁义礼智信此五常不容紊dì suǒ shēng yǒu cǎo mùcǐ zhí wùbiàn shuǐ lù地所生有草木此植物遍水陆yǒu chóng yúyǒu niǎo shòu cǐ dòng wùnéng fēi zǒu有虫鱼有鸟兽此动物能飞走dào liáng shūmài shǔ jìcǐ liù gǔrén suǒ shí稻梁菽麦黍稷此六谷人所食mǎ niú yáng jī quǎn shǐcǐ liù chùrén suǒ sì马牛羊鸡犬豕此六畜人所饲yuē xǐ nùyuē āi jùài wùyùqī qíng jù曰喜怒曰哀惧爱恶欲七情俱qīng chì huáng jí hēi bái cǐ wǔ sèmù suǒ shí青赤及黑此五目所黄白色识suān kǔ gān jí xīn xián cǐ wǔ wèi kǒu suǒ hán酸苦甘及辛咸此五味口所含s hān jiāo xiāng jí xīng xiǔcǐ wǔ xiùbí suǒ xiù膻焦香及腥朽此五臭鼻所嗅páo tǔ gémù shí jīn yǔ sī zhúnǎi bā yīn匏土革木石金与丝竹乃八音yuē píng shǎng yuē qù rùcǐ sì shēng yítiáo xié曰平上曰去入此四声宜调协gāo zēng zǔfù ér shēn shēn ér zǐzǐ ér sūn高曾祖父而身身而子子而孙zì zǐ sūn zhì xuán zēng nǎi jiǔ zúrén zhī lún自子孙至玄曾乃九族人之伦fù zǐ ēnfū fù cóngxiōng zé yǒudì zé gōng父子恩夫妇从兄则友弟则恭zhǎng yòu xùyǒu yǔ péngjūn zé jìngchén zé zhōng长幼序友与朋君则敬臣则忠cǐ shí yìrén suǒ tóngng shī xùwù wéi bèi此十义人所同当师叙勿违背zhǎn qí shuāidà xiǎo gōngzhì sī máwǔ fù zhōng斩齐衰大小功至缌麻五服终lǐ yuè shèyù shū shùgǔ liù yìjīn bù jù礼乐御书古六今不射数艺具wéi shū xuérén gòng zūn jìshízìjiǎng shuō wén惟书学人共遵既识字讲说文yǒu gǔ wén dà xiǎo zhuàn lì cǎo jìbù kě luàn有古文大小篆隶草继不可乱ruò guǎng xuéjùqífán dàn lüè shuōnéng zhī yuán若广学惧其繁但略说能知原fán xùn méng xū jiǎng jiūxiáng xùn gǔmíng jùdòu凡训蒙须讲究详训诂明句读wéi xué zhěbì yǒu chūxiǎo xué zhōng zhì sì shū为学者必有初小学终至四书lún yǔ zhěèr shí piānqún dì zǐjì shàn yán论语者二十篇群弟子记善言mèng zǐ zhěqī piān zhǐjiǎng dào déshuō rén yì孟子者七篇止讲道德说仁义zuò zhōng yōngnǎi kǒng jízhōng bù piānyōng bù yì作中庸乃孔伋中不偏庸不易zuò dà xuénǎi zēng zǐzì xiū qízhì píng zhì作大学乃曾子自修齐至平治zhōng shū shúxiào jīng tōngrú liù jīngshǐ kě dú中书熟孝经通如六经始可读shī shū yìlǐ chūn qiūhào liù jīngdāng jiǎng qiú诗书礼春号六当讲易 秋 经 求yǒu lián shānyǒu guī cángyǒu zhōu yìsān yì xiáng有连山有归藏有周易三易详yǒu diǎn móyǒu xùn gàoyǒu shì mìngshū zhī ào有典谟有训诰有誓命书之奥wǒ zhōu gōngzuò zhōu lǐzhù liù guāncún zhì tǐ我周公作周礼著六官存治体dà xiǎo dàizhù lǐ jìshù shèng yánlǐ yuè bèi大小戴注礼记述圣言礼乐备yǒu guó fēngyǒu yǎ sònghào sì shīdāng fěng yǒng有国有雅号四当讽风颂诗咏shī jì wáng chūn qiū zuòyù bāo biǎn biéshàn è诗既亡春秋作寓褒贬别善恶sān zhuàn zhěyǒu gōng yáng yǒu zuǒ shìyǒu gǔ liáng三传者有公羊有左氏有谷梁ěr yǎ zhěshàn biàn yán qiú jīng xùn cǐ mò xiān尔雅者善辨言求经训此莫先gǔ shèng zhùxiān xián zhuàn zhù shū bèi shí sān jīng古圣著先贤传注疏备十三经zuǒ zhuàn wài yǒu guó yǔhé qún jīng shù shí wǔ左传外有国语合群经数十五jīng jì míng fāng dú zǐcuō qí yào jìqíshì经既明方读子撮其要记其事wǔ zǐ zhěyǒu xún yáng wén zhōng zǐjí lǎo zhuāng五子者有荀扬文中子及老庄jīng zǐ tōng dú zhū shǐkǎo shì xìzhī zhōng shǐ经子通读诸史考世系知终始zì xī nóng zhìhuáng dìhào sān huáng zài shàng shì自羲农至黄帝号三皇在上世táng yǒu yúhào èr dìxiāng yī xùn chēng shèng shì唐有虞号二帝相揖逊称盛世xià yǒu yǔshāng yǒu tāng zhōu wén wǔchēng sān wáng夏有禹商有汤周文武称三王xià chuán zǐjiā tiān xiàsì bǎi zǎi qiān xià shè夏传子家天下四百载迁夏社tāng fá xiàguó hào shāng liù bǎi zǎi zhìzhòu wáng汤伐夏国号商六百载至纣亡zhōu wǔ wáng shǐ zhū zhòu bā bǎi zǎi zuì cháng jiǔ周武王始诛纣八百载最长久zhōu gòng héshǐ jì nián lìxuān yōu suì dōng qiān周共和始纪年历宣幽遂东迁zhōu dào shuāi wáng gāng zhuìchěng gān gēshàng yóu shuì周道王纲逞干尚游衰坠戈说shǐ chūn qiūzhōng zhàn guówǔ bà qiáng qī xióng chū始春秋终战国五霸强七雄出yíng qín shìshǐ jiān bìng chuán èr shìchǔ hàn zhēng嬴秦氏始兼并传二世楚汉争gāo zǔ xīng hàn yèjiàn zhìxiào píng wáng mǎng cuàn高祖兴汉业建至孝平王莽篡guāng wǔ xīng wéi dōng hàn sì bǎi nián zhōng yú xiàn光武兴为东汉四百年终于献wèi shǔ wúzhēng hàn dǐng hào sān guóqì liǎng jìn魏蜀吴争汉鼎号三国迄两晋sòng qíjìliáng chén chéng wéi nán cháo dū jīn líng宋齐继梁陈承为南朝都金陵běi yuán wèi fēn dōng xīyǔ wén zhōu xīng gāo qí北元魏分东西宇文周兴高齐dài zhìsuíyī tǔ yǔbùzài chuán shī tǒng xù迨至隋一土宇不再传失统绪táng gāo zǔqǐ yì shīchúsuíluàn chuàng guó jī唐高祖起义师除隋乱创国基èr shíchuán sān bǎi zǎi liáng miè zhīguó nǎi gǎi二十传三百载梁灭之国乃改liáng táng jìnjí hàn zhōuchēng wǔ dàijiē yǒu yóu梁唐晋及汉周称五代皆有由zhào sòng xīng shòu zhōu shànshí bā chuánnán běi hùn赵宋兴受周禅十八传南北混liáo yǔ jīnjiē chēng dìyuán miè jīnjué sòng shì辽与金皆称帝元灭金绝宋世yú tú guǎngchāo qián dàijiǔ shí niánguó zuò fèi舆图广超前代九十年国祚废d ài chéng zǔqiān yān jīngshí liù shìzhì chóng zhēn迨成祖迁燕京十六世至崇祯quán yān sìkòu rúlín lǐ chuǎng chūshén qìfén权阉肆寇如林李闯出神器焚qīng shì zǔyīng jǐng mìng jìng sì fāng kèdàdìng清世祖膺景命靖四方克大定yóu kāng yōng lì qián jiāmín ān fùzhì jì kuā由康雍历乾嘉民安富治绩夸dào xián jiān biàn luàn qǐshǐ yīng fǎrǎo dū bǐ道咸间变乱起始英法扰都鄙tóng guāng hòu xuān tǒng ruòchuán jiǔ dìmǎn qīng mò同光后宣统弱传九帝满清殁gémìng xīng fèi dìzhìlì xiàn fǎjiàn mín guó革命兴废帝制立宪法建民国gǔ jīn shǐquán zài zīzǎi zhì luàn zhī xīng shuāi古今史全在兹载治乱知兴衰shǐ suī fán dú yǒu cìshǐ jì yīhàn shū èr史虽繁读有次史记一汉书二hòu hàn sān guózhìsìjiān zhèng jīng cān tōng jiàn后汉三国志四兼证经参通鉴dú shǐ zhěkǎo shílùtōng gǔ jīn ruò qīn mù读史者考实录通古今若亲目kǒu ér sòng xīn ér wéi zhāo yú sīxī yú sī口而心而朝于夕于诵惟斯斯xī zhòng níshī xiàng tuógǔ shèng xián shàng qín xué昔仲尼师项橐古圣贤尚勤学zhào zhōng lìng dú lǔ lùn bǐ jì shìxué qiě qín赵中令读鲁论彼既仕学且勤pī pú biān xuē zhú jiǎn bǐ wú shūqiě zhī miǎn披蒲编削竹简彼无书且知勉tóu xuán liáng zhuī cì gǔbǐ bù jiào zì qín kǔ头悬梁锥刺股彼不教自勤苦rúnáng yíng rúyìng xuějiā suī pín xuébùchuò如囊如映家虽学不萤雪贫辍rú fù xīn rú guà jiǎo shēn suī láo yóu kǔ zhuó如负薪如挂角身虽劳犹苦卓sū lǎo quánèr shí qīshǐ fā fèn dú shū jí苏老泉二十七始发愤读书籍bǐ jì lǎo yóu huǐ chíěr xiǎo shēng yí zǎo sī彼既老犹悔迟尔小生宜早思ruòliáng hào bā shí èr duìdàtíng kuí duō shì若梁灏八十二对大廷魁多士bǐ jì chéng zhòng chēng yìěr xiǎo shēng yílìzhì彼既众称尔小宜立成异生志yíng bā suìnéng yǒng shīmì qī suìnéng fùqí莹八岁能咏诗泌七岁能赋棋bǐ yǐng wùrén chēng qíěr yòu xuédāng xiào zhī彼颖悟人称奇尔幼学当效之cài wén jīnéng biàn qín xièdào yùn néng yǒng yín蔡文姬能辩琴谢道韫能咏吟bǐ nǚ zǐqiě cōng mǐněr nán zǐdāng zì jǐng彼女子且聪敏尔男子当自警táng liúyàn fāng qī suìjǔ shén tóng zuòzhèng zì唐刘晏方七岁举神童作正字bǐ suī yòu shēn yǐ shìyǒu wéi zhěyìruòshì彼虽幼身已仕有为者亦若是quǎn shǒu yèjī sī chén gǒu bù xuéhéwéi rén犬守夜鸡司晨苟不学曷为人cán tǔ sīfēng niàng mìrén bùxuébùrúwù蚕吐丝蜂酿蜜人不学不如物yòu xíyèzhuàng zhì shēn shàng kuāng guóxiàlìmín幼习业壮致身上匡国下利民yáng míng shēng xiǎn fù mǔguāng yú qián yùyúhòu扬名声显父母光于前裕于后rén yí zǐjīn mǎn yíng wǒ jiào zǐwéi yī jīng人遗子金满赢我教子唯一经qín yǒu gōng xìwúyìjiè zhī zāi yí miǎn lì勤有功戏无益戒之哉宜勉力。